بررسی عناصر دینی و اندیشههای عرفانی در حماسة جهانگیرنامه

  جهانگیرنامه سرودة شاعری گمنام به نام مادح است که در دوران جایگزینی حماسه های دینی، جای حماسه های ملّی و با هدف نیکفرجامی برای داستان رستم و سهراب ساخته شده است؛ نقش نقالان و راویان داستانهای حماسی ایران در سرودن این حماسه قابل توجّه است. دوران آمیختگی و امتزاج داستانها و اسطورههای ایرانی با اساطیر غیر ایرانی را،  به طور دقیق، نمی‌توان تعیین کرد. امّا با اطمینان می‌توان گفت که  با ورود اسلام به ایران، به تدریج عقاید اسلامی و پس از آن اندیشههای عرفانی، در ادبیّات حماسی ایران، نفوذ بیشتری می‌یابد. این تأثیر تدریجی و افزاینده، تا جایی پیش می‌رود که نه تنها  برخی قهرمانان در هر دو روایات ایرانی و غیر ایرانی، سرگذشتی تقریبا همانند می‌یابند، بلکه حماسه‌‌ای همچون جهانگیرنامه سروده می‌شود که تأثیرپذیری از عناصر اسلامی و عرفانی در بن‌مایه و زبان آن، تا حدّ یک ویژگی چشمگیر سبک‌شناسی، پدیدار می‌شود. در این مقاله، نخست به تأثیر عناصر غیر ایرانی درحماسههای ملّی نگاهی انداخته، سپس به توصیف عمدهترین تأثیرات اندیشههای اسلامی و عرفانی، در حماسة جهانگیرنامه پرداخته‌ایم. علاوه بر این، با تکیه بر همین ویژگی سبک‌شناسانه، پیشنهاد شده است که زمان سرودن این حماسه را، بسیار متأخرتر از تاریخی می‌توان شمرد که برخی پژوهشگران پیشین گمان کرده‌اند.